Vocabulary of chapter one واژگان فصل اول Birinji bapyň sözlügi
- Işlikler افعال Verbs
- aýyrmak حذف/کم کردن to remove (to subtract)
- goşmak جمع کردن/افزودن to add
- Sypatlar صفت ها Adjectives
- amerikan آمریکایی American
- durmuşa çykan متاهل/ برای مونث ها بکار میرود married (female)
- durmuşa çykmadyk ازدواج نکرده /مجرد/ برای مونث ها بکار میرود unmarried (female)
- ors روس/ روسی Russian
- öýlenen متاهل/برای مذکر ها بکار میرود married (male)
- öýlenmedik ازدواج نکرده/ مجرد/برای مذکر ها بکار می رود unmarried (male)
- türkmen ترکمن Turkmen
- ýaş جوان young
- Atlar اسمها Nouns
- at نام name
- baha قیمت price
- banan موز banana
- depder دفتر notebook
- disk دیسک disk
- familiýa نام خانوادگی last name
- fotoapparat دوربین عکاسی camera
- iş کار work
- jaý خانه house
- kitap کتاب book
- kompýuter کامپیوتر computer
- köke کوکی cookie
- maşyn ماشین car
- mekdep مدرسه school
- millet قومیت ethnicity
- oba روستا village
- öý خانه home
- ruçka خودکار pen
- sagat ساعت watch / clock
- şäher شهر city
- ştat ایالت state
- telefon تلفن telephone
- Çalyşmalar ضمایر Pronouns
- men من I
- sen تو you (singular, informal)
- ol او / آن he / she / it
- biz ما we
- siz شما you (plural, formal)
- olar آنها they
- Adamlar مردم People
- adam آدم / مرد/ شوهر man / person / husband
- aýal زن / همسر woman / wife
- çaga بچه child
- dost دوست friend
- eje/nänä مادر mother
- gyz دختر girl
- jora دوست مونث /تنها خانم ها بکار میبرند female friend (only used by females)
- kaka/dädä پدر father
- oglan پسر boy
- Kärler حرفه ها Professions
- biznesmen تاجر businessman
- daýhan کشاورز farmer
- direktor مدیر director
- esger سرباز soldier
- lukman دکتر doctor
- meýletinçi داوطلب volunteer
- mugallym معلم teacher
- okuwçy دانش آموز student
- şepagat uýasy پرستار nurse
- Umumy متفرقه Miscellaneous
- bu / şu این this
- däl نیست not
- we و and
- ýa-da / ýa یا or
- kim چه کسی who
- näme چی/ چه what
- nirede در کجا where
- nireden از کجا from where
- nähili چطوره how / what kind
- hawa بله yes
- ýok نه no
- mümkin شاید maybe
- tanyşmak آشنایی Getting Acquainted
- Salam سلام Hello
- Gowumy? خوبی؟ Are you well?
- Gowy خوب I’m well
- Ýagşymy? خوبی؟ Are you well?
- Ýagşy خوب I’m well
- Oňatmy? خوبی؟ Are you well
- Oňat! خوب I’m well!
- Essalawmaleýkim سلام علیکم Peace be upon you
- Waleýkimessalam وعلیکم السلام And upon you
- Erbet däl بد نیست Not bad.
- Gowy däl خوب نیست Not good
- Erbet بد Bad
- Hoş خداحافظ Goodbye
- Käriň näme? شغل شما چیست؟ What is your occupation?
- Düşündiňmi? فهمیدی؟ Did you understand?
- Düşündim. فهمیدم I understood.
- Düşünmedim. نفهمیدم I didn’t understand.
- Dogrymy? درسته؟ Is that correct?
- Dogry! درسته؟ Correct!
- Ýalňyş اشتباه Wrong
- Gaýtalaň. تکرار کنید Please repeat.
- Bagyşlaň ببخشید Excuse me
- Bolýar/ Bor باشه Okay/ All right
- Sag boluň سلامت باشید/ متشکرم Thank you
Goşulmalar özleriniň degişli sözlerine goşulyp ýazylýarlar.
Merediň, Durdyny, öýde, meýdandan, ýazdyk, sözle, otluk.
Basymy özlerine geçirmeýän -da, -de, -dä, -a, -ä, -ha, -hä, la, -le kimin goşulmalar bu kadadan çykarylyp, degişli sözleri bilen aralarynda defis goýlup ýazylýarlar.
aldy-da, geldi-de, ol-a, Berdi-hä, Gözel-ä, okady-la, gitdi-le, aldy-la.
Çekimli ses bilen gutarýan sözlere basymy özüne geçirmeýän -ha, -hä goşulmasy goşulýar: Durdy-ha, aýy-ha, ene-hä, geçi-hä.
Çekimsiz ses bilen gutarýan sözlere bolsa -a, -ä goşulmasy goşulýar: Oraz-a, Gözel-ä. Gepleşikde çekimli ses bilen gutarýan sözlere-de -a, -e goşulmasynyň goşulyşy duş gelýär.
Sözleriň ilki sesinden düzülen gysgaldylan goşma sözler bilen goşulmanyň arasynda defis goýlup ýazylýar.
ABŞ-nyň.
Goşulmalar palatal singarmonizm kadasyna boýun egdirilip ýazylýarlar.
obadan, öýümizde, almaly, erikli, taryhy, syýasy, ylmy, synpy.
Aşyky, Pyragy ýaly sözler-de şu kada esasynda ýazylýarlar.
Aşakdaky goşulmalarda bu kada saklanmaýar: -ana, -baz, -ban, -war, -waç, -gir, -gär, -dan, -dar, -jagaz, -zada, -zar, -keş, -kär, -maç, -nama, -paraz, -pez, -hana, -hor, (y, i, u, ü) -stan, bi-, bed-, nä-.
görkana, erkana, jeňbaz, tirebaz, betbagt, mähriban.
Sözleriň öňünden gelip, täze manyly söz ýasaýan kä aşakdaky ýaly sözler bilen gelende, goşulyp ýazylýar.
käwagt, kämahal, kägün, käbir, käýerde, käýarym.
Kä baglaýjy kömekçi bolup gelende, ol aýry ýazylýar.
Kä bulut gelýär, kä gün çykýar.
Garyşyk bogunly sözlere goşulma goşulanda, goşulmany sözüň soňky bognunyň çekimlisine eýerdip ýazmaly.
pionerler, meýdanyň.
Soňy -sk bilen gutarýan sözler bu kada girmeýärler.
Aşakdaky goşulmalar nähili sözlere goşulsalar-da we sözüň haýsy bognunda gelseler-de, ýazuwda dodaklandyrylyp ýazylýarlar.
Goşulma Mysal
-wuk sandyrawuk
-wük jürlewük
-ewünt düşewünt
-uw ýazuw
-üw berüw
-sow damaksow
-söw çägesöw
-hor parahor
-hon kitaphon
Türkmen diline rus diliniň üsti bilen giren sözleriň soňy ý bilen gutarýan bolsalar, olara goşulma goşulanda, ý düşürilip ýazylýar.
Meselem:
wožatyý wožatyda
Muzeý, liseý, maý ýaly sözler bu kadadan çykýar.
Kino, palto ýaly sözlere soňy çekimli ses bilen gutarýan sözlere goşulýan affiksler goşulýar. Emma ýöneliş düşüm diňe o sesiniň uzyn aýdylmagy bilen bildirilýär.
Men kino gitjek.
Soňy z, l, n, s seslerine gutarýan sözlerde d bilen başlanýan goşulmalar goşulanda, d sesi söz soňundaky seslere öwrülip geplense-de, ýazuwda ol öwrülmän ýazylýar.
Meselem:
Ýalňyş Dogry
bizze bizde
ally aldy
ýollaş ýoldaş
mennen menden
Nepessen Nepesden
Bi-prefiksi çekimli ses bilen başlanýan sözlere goşulanda, goşulma bilen sözüň arasynda ý sesi eşidilse-de, ýazuwda ol sözleriň asyl görnüşi saklanylýar.
Meselem:
Ýalňyş Dogry
biýagyry biagyry
biýedep biedep
Käbir dar çekimlilere başlanýan goşulmalaryň ilki sesi düşürilip geplense-de, ýazuwda olar düşürilmän ýazylýar.
Meselem:
Ýalňyş Dogry
golaýmyz golaýymyz
baglarňyz baglaryňyz
ýorganlarňy ýorganlaryňy
ýorganlarny ýorganlaryny
-a, -e, -la, -le, -ma, -me bilen gutaran işliklere -ýar, ýär goşulanda, işlikleriň soňundaky -a, -e sesleri dar çekimlilere öwrülip geplense-de, -a, -e giň çekimlisi ýazylýar.
Meselem:
Ýalňyş Dogry
ýaşyýar ýaşaýar
barlyýar barlaýar
gözlüýär gözleýär
ýatmyýar ýatmaýar
-dyr, -dir kem işligi goşulan sözler ýöňkeme bilen üýtgände, ikinji ýöňkemäniň birlik we köplük sanlarynda -dyr, -dir kem işligi düşürilip hem geplenýär, ýazuwda olaryň iki hili ulanylyşyna-da ýol berilýär.
Meselem:
akyllydyrsyň we akyllysyň
akyllydyrsyňyz we akyllysyňyz
ökdedirsiň we ökdesiň
ökdedirsiňiz we ökdesiňiz
-myş, -miş kem işligi goşulan sözler ýöňkeme bilen üýtgände, birinji ýöňkemäniň köplüginde kä -yk, -ik käte bolsa -ymyz, -imiz goşulýar. Munuň iki wariantynyň-da ýazylmagyna ýol berilýär.
Meselem:
alanmyşyk we alanmyşymyz
görenmişik we görenmişimiz
-my, -mi sorag goşulmasy -dy, -di, -dyr, -dir kem işliklerinden öň hem, soň goşulyp bilýär. Ýazuwda munuň iki hili ulanylyşyna hem ýol berilýär.
Meselem:
oglandymy we oglanmydy
görüpdimi we görüpmidi
okuwçydyrmy we okuwçymydyr
görendirmi we görenmidir
Işlikleriň häzirki zamanyna goşulýan -my, -mi goşulmasy ikinji ýöňkemäniň birlik we köplük sanlarynda ýöňkeme goşulmasyndan öň hem, soň hem gelip bilýär. Ýazuwda munuň iki hili ulanylyşyna-da ýol berilýär.
Meselem:
başarýarmysyň we başarýarsyňmy
başarýarmysyňyz we başarýarsyňyzmy
görýärmisiň we görýärsiňmi
görýärmisiňiz we görýärsiňizmi
Tertip sanlar arap sifrleri bilen görkezilende, sandan soň defis goýlup, -njy, -nji goşulýar.
6-njy, 9-njy, 3-nji, 10-njy
Ýazuwda hem sözüniň goşulma öwrülip ulanylyşynada ýol berilýär.
Meselem:
Oraz, sen hem oka. Oraz, senem oka.
Men hem alaýyn. Menem alaýyn.